يک سري غدد وجود دارند که مجاري ترشحي ندارند و ترشحات خود را مستقيما به داخل جريان خون مي ريزند که به نام غدد آندوکرين يا درون ريز يا داخلي معروفند. ترشحات اين غده ها را هورمون مي گويند.
غدد داخلي
تعدادي از غدد بدن، ترشحات خود را به وسيله مجاري غده اي به خارج تخليه مي کنند. از اين رو غدد برون‌ريز يا خارجي نام دارند، مانند غدد بزاقي و کبد که مجاري آنها به دستگاه گوارش مي پيوندند و غدد پستاني و عرق که در سطح پوست باز مي شوند. يک سري غدد ديگر نيز وجود دارند که مجاري ترشحي ندارند و ترشحات خود را مستقيما به داخل جريان خون مي ريزند که به نام غدد آندوکرين يا درون ريز يا داخلي معروفند. ترشحات اين غده ها را هورمون مي گويند. مقادير بسيار کم اين هورمون ها روي بسياري از اعمال بدن مانند تحريک يا جلوگيري از رشدونمو و فعاليت هاي گوناگون بافت ها اثر عميق و نقش کنترل کننده دارد. همچنين رفتار و کردار و صفات شخص را تحت تاثير قرار مي دهند
در اينجا نام و عملکرد 10 غدد داخلي بدن را به طور مختصر برايتان را از زبان بهترين فوق تخصص غدد در تهران بيان مي کنيم
1- هيپوتالاموس هيپوتالاموس، مجموعه اي از سلول هاي خاص مي باشد که در بخش پاييني مرکز مغز واقع شده است و اصلي ترين رابط بين سيستم غدد درون ريز و سيستم عصبي به شمار مي رود. سلول هاي عصبي موجود در هيپوتالاموس، با توليد مواد شيميايي که توليد و ترشح هورمون ها را يا تشديد يا متوقف مي کنند، غده هيپوفيز را کنترل مي کند.
2- هيپوفيز
غده هيپوفيز مهم ترين بخش سيستم غدد درون ريز به شمار مي رود.
غده هيپوفيز به دو بخش تقسيم مي شود: بخش پيشين (قدامي) و بخش پسين (خلفي).
بخش پسين يا خلفي غده هيپوفيز، هورمون ضد ادرار (آنتي ديورتيک) را ترشح مي کند که با تاثيري که بر کليه ها و دفع ادرار دارد، به حفظ توازن آب بدن کمک مي کند.
همچنين هورمون اکسي توسين را ترشح مي کند که باعث انقباضات رحم در طي زايمان و نيز ترشح شير از سينه هاي مادر بعد از زايمان مي گردد.
بخش پيشين هيپوفيز فعاليت غدد تيروئيد، آدرنال و تناسلي را تنظيم مي کند. از ميان هورمون هايي که بخش پيشين هيپوفيز ترشح مي کند، مي توان به موارد زير اشاره کرد:
- هورمون رشد يا سوماتوتروپين که رشد استخوان ها و ساير بافت هاي بدن را تحريک مي کند و در استفاده بدن از موادمغذي و معدني نقش دارد.
هورمون هاي تيروئيد سرعت سوخت ساز بدن را تنظيم مي کنند
- هورمون پرولاکتين که توليد شير را در زنان شيرده فعال مي کند.
- هورمون تيروتروپين که غده تيروئيد را براي توليد هورمون هاي تيروئيد تحريک مي کند.
- کورتيکوتروپين که غده آدرنال را براي توليد برخي هورمون هاي خاص تحريک مي کند.
غده هيپوفيز همچنين اندورفين نيز ترشح مي کند. اندورفين ها مواد شيميايي هستند که براي کاهش حساسيت به درد، بر روي سيستم عصبي کار مي کنند.
علاوه بر اين، غده هيپوفيز هورمون هايي نيز ترشح مي کند که به تخمدان ها و بيضه ها براي توليد هورمون هاي جنسي پيام مي فرستند.
غده هيپوفيز همچنين تخمک گذاري و چرخه قاعدگي را نيز در زنان کنترل مي کند.
3- تيروئيد
تيروئيد که در بخش جلويي گردن قرار دارد، هورمون هاي تيروکسين و تري يدوتيرونين را توليد مي کند. اين هورمون ها سرعت سوخت ساز بدن را تنظيم مي کنند. همچنين نقش مهمي در رشد استخوان ها و مغز و سيستم عصبي در کودکان دارند.
توليد و آزادسازي هورمون هاي تيروئيد توسط تيروتروپين کنترل مي شود که آن نيز به نوبه خود توسط غده هيپوفيز ترشح مي شود.
4- پاراتيروئيد
به غده تيروئيد، چهار غده کوچک متصل است که به همراه يکديگر عمل مي کنند و پاراتيروئيد ناميده مي شوند. اين غدد هورمون پاراتورمون را ترشح مي کنند که با کمک هورمون کلسي‌تونين که در تيروئيد توليد مي شود، سطح کلسيم را در خون تنظيم مي کنند.
5- جزاير لانگرهانس غده پانکراس (لوزالمعده)
پانکراس يا لوزالمعده دو هورمون مهم، يعني انسولين و گلوکاگون را توليد مي کند. اين هورمون ها براي حفظ تعادل قند خون و حفظ سوخت و ذخائر انرژي بدن، در کنار يکديگر عمل مي کنند.
در بافت لوزالمعده علاوه بر غددي که آنزيم هاي گوارشي را تهيه مي کنند و به وسيله مجراي لوزالمعده به داخل روده مي ريزند، تعداد بسيار زيادي سلول وجود دارد که به مجراي لوزالمعده اي ارتباطي ندارند و به نام جزاير لانگرهانس خوانده مي شوند.
جزاير لانگرهانس، هورمون هايي ترشح مي کنند که مهم ترين آنها انسولين است و متابوليسم گلوسيدها و چربي ها را تنظيم مي کند.
بيماري جزاير لانگرهانس يا حذف غده لوزالمعده از بدن، موجب بالا رفتن ميزان قند خون و افزايش ادرار مي گردد که به مرض قند يا ديابت معروف است.
6- غدد فوق کليوي يا آدرنال
بدن دو غده آدرنال مثلثي شکل دارد که هر کدام روي يکي از کليه ها قرار گرفته است.
غدد آدرنال دو قسمت دارند که هر کدام يک سري هورمون توليد مي کنند و عملکرد متفاوتي دارند.
بخش بيروني يا قشري آدرنال، هورمون هايي توليد مي کند که کورتيکواستروئيد ناميده مي شوند و توازن نمک و آب بدن، واکنش بدن به استرس، متابوليسم، سيستم ايمني و رشد و عملکرد جنسي را تنظيم مي کنند.
بخش داخلي يا مرکزي، کاتکول‌آمين هايي مثل اپي‌نفرين توليد مي کند. اپي نفرين که آدرنالين هم ناميده مي شود، در مواجهه با استرس، فشار خون و ضربان قلب را بالا مي برد.
7 و 8- غدد تناسلي ( بيضه ها در مردان و تخمدان ها در زنان)
غدد جنسي يا تناسلي، مهم ترين منبع توليد هورمون هاي جنسي هستند.
در مردان، اين غدد در کيسه بيضه قرار گرفته اند. غدد تناسلي مردانه يا بيضه ها، هورمون هايي توليد مي کنند که آندروژن ناميده مي شوند و مهم ترين آنها تستوسترون است. اين هورمون ها تغييرات بدن را که به خاطر رشد جنسي ايجاد مي شود، مثل بزرگ شدن آلت تناسلي و بروز ساير ويژگي هاي مردانه مثل کلفت شدن صدا، رشد موي صورت و شرمگاه و افزايش رشد و قدرت عضلاني، تنظيم مي کنند. تستوسترون همچنين در توليد اسپرم توسط بيضه ها نيز دخالت دارد.
تيموس سهم بسزايي را در سيستم ايمني بدن ايفا مي کند
غدد زنانه، يعني تخمدان ها، در لگن خاصره قرار گرفته اند. اين غدد، تخمک و نيز هورمون هاي زنانه مثل استروژن و پروژسترون را توليد مي کنند. استروژن در ايجاد خصوصيات جنسي زنانه مثل رشد سينه ها و جمع شدن چربي بدن در ران ها و باسن، نقش دارد.
هم استروژن و هم پروژسترون در حاملگي و تنظيم عادت ماهانه نيز نقش دارند.
9- تيموس
تيموس، يک اندام تخصص يافته در دستگاه ايمني بدن است. تنها فعاليت شناخته شده آن توليد لنفوسيت تي است که سلول‌هاي حياتي براي دستگاه ايمني بدن هستند.
تيموس در ناحيه قفسه سينه، در پشت جناغ سينه و در جلوي قلب قرار دارد.
تيموس در هنگام تولد غده اي است کاملا بزرگ که تا سن بلوغ همچنان به رشد خود ادامه مي دهد و سپس شروع به تحليل رفتن مي نمايد. تيموس سهم بسزايي را در سيستم ايمني بدن ايفا مي کند.
10- غده صنوبري يا پينه آل
غده صنوبري در وسط مغز قرار گرفته است. اين غده هورمون ملاتونين ترشح مي کند که چرخه خواب و بيداري و ساعت داخلي بدن را تنظيم مي کند.
فرآوري: نيره ولدخاني