هيپوتالاموس قسمتي از مغز انسان مي باشد که در زير تالاموس و درست در قسمت بالاي ساقه مغز واقع شده است. اندازه هيپوتالاموس در يک انسان بالغ، تقريبا به اندازه يک بادام مي باشد.

يکي از مهم ترين وظايف غده هيپوتالاموس، برقراري ارتباط بين دستگاه عصبي و سيستم غدد درون ريز مي باشد. سيستم غدد درون ريز کار ترشح هورمون ها را بر عهده دارد.

از ديگر وظايف غده هيپوتالاموس مي توان به انجام فرايند هاي متابوليکي و فعاليت هاي مربوط به سيستم عصبي خودکار اشاره کرد.

رگ هاي خوني بين غده هيپوتالاموس و غده هيپوفيز، هورمون هاي ترشح شده از هيپوتالاموس را به غده هيپوفيز مي رسانند.

غده هيپوتالاموس با غده هيپوفيز ارتباط نزديک عصبي و خوني دارد، به اين صورت که هورمون‌هاي بخش پسين هيپوفيز به وسيله هيپوتالاموس ساخته مي‌شوند و ترشح هورمون‌هاي بخش پيشين آن به وسيله موادي که هيپوتالاموس مي‌سازد، تنظيم مي‌شود .

غده هيپوتالاموس هورمون هايي را توليد مي کند که در مهار و تحريک هورمون هاي ديگر بدن موثرند.

ساير اعمال هيپوتالاموس عبارتند از تنظيم:

- ضربان قلب و فشار خون

- دماي بدن

- برقراري تعادل بين مايعات بدن

- اشتها و وزن بدن

- ترشحات غدد معده و روده

- ساعت دروني بدن

هيپوتالاموس وظيفه کنترل بسياري از احساسات پيچيده، خلق‌وخو، رفتارهاي انگيزشي مانند گرسنگي و مصرف غذا و هر چيزي که به نوعي با مفهوم لذت بردن، رضايت و آرامش و فعاليت هاي خلاقانه در ارتباط باشد را بر عهده دارد.

غده هيپوتالاموس و غده هيپوفيز ارتباط نزديکي با هم دارند و مشخص کردن وجود اختلال در يکي از آن دو براي پزشک و بهترين فوق تخصص غدد در تهران بسيار پيچيده و دشوار مي باشد

هورمون هاي هيپوتالاموس

هورمون هايي که از هيپوتالاموس ترشح مي شوند، عبارتند از:

- هورمون ضد ادرار : با افزايش ترشح اين هورمون در خون، آب بيشتري توسط کليه ها جذب مي شود و در نتيجه، ادرار کمتري توليد مي شود.

- هورمون آزادکننده کورتيکوتروپين : پس از آن که اين هورمون از هيپوتالاموس ترشح شد، پيام هايي را به قسمت قدامي غده هيپوفيز مي فرستد تا غدد آدرنال (فوق کليه)، کورتيکواستروئيد آزاد کنند. آزاد شدن اين ماده سبب تنظيم سوخت و ساز بدن مي شود و پاسخ هاي ايمني را تنظيم مي کند.

- هورمون آزادکننده گنادوتروپين : آزاد شدن اين هورمون از غده هيپوتالاموس سبب تحريک قسمت قدامي غده هيپوفيز مي شود و غده هيپوفيز هورموني ترشح مي کند تا سبب آزاد شدن هورمون تحريک کننده فوليکول (FSH) و هورمون توليد جسم زرد (LH) در زنان شود. عملکرد منظم اين هورمون، سبب عملکرد طبيعي تخمدان ها در خانم ها و بيضه ها در مردان مي شود.

- هورمون آزادکننده يا بازدارنده هورمون رشد: با تاثير هورمون غده هيپوتالاموس بر غده هيپوفيز هورمون آزادکننده يا بازدارنده رشد، توليد و ترشح مي شود. اين دو هورمون اثراتي عکس يکديگر دارند. توليد هورمون تحريک کننده رشد در سنين کودکي و نوجواني، بسيار ضروري است و سبب حفظ ترکيب سالم بدن مي شود.

اين هورمون ها در افراد بالغ و بزرگسال به حفظ سلامت استخوان ها و توده هاي عضلاني کمک مي کند و بر توزيع چربي بدن تاثير مي گذارد.

- هورمون اکسي توسين : توليد و ترشح هورمون اکسي توسين در بدن، سبب ايجاد فرايند هاي مختلفي مانند اوج لذت جنسي، توانايي در اعتماد کردن به افراد، تنظيم درجه حرارت بدن، تنظيم ساعت دروني بدن و ترشح شير از سينه مادر مي شود.

- هورمون آزادکننده يا بازدارنده پرولاکتين: اين هورمون به نام هورمون دوپامين نيز شناخته مي شود. اين دو هورمون مخالف يکديگر عمل مي کنند. هورمون هاي آزادکننده پرولاکتين سبب توليد شير در مادر مي شود و هورمون هاي باز دارنده پرولاکتين سبب مهار توليد شير در سينه هاي مادر مي شود.

- هورمون آزادکننده تيروتروپين: اين هورمون بر روي غده تيروييد تاثير مي گذارد و سبب ترشح هورمون (TSH) مي شود . هورمون هاي غده تيروئيد سبب تنظيم سوخت و ساز بدن مي شود و رشد و انرژي بدن را نيز کنترل  مي کنند.

بيمار شدن هيپوتالاموس چه عوارضي دارد؟

بروز بيماري و يا ايجاد اختلال در هيپوتالاموس منجر به بروز بيماري هاي هيپوتالاميکي مي شود. براي مثال اگر آسيب فيزيکي به منطقه اي از سر که جزيي از هيپوتالاموس محسوب مي شود، وارد شود، ممکن است سبب بروز اين نوع اختلال و يا بيماري شود

ضربه به سر از شايع ترين علل بيماري هاي هيپوتالاموس گزارش شده است.

بيماري هاي مربوط به هيپوتالاموس مي تواند منجر به اختلال در اشتها و بروز اختلالات در ساعت دروني بدن شود.

اما از آنجا که هيپوتالاموس بر بسياري از بخش هاي سيستم غدد درون ريز اثر مي گذارد، مشخص کردن علت اصلي بروز اختلال هيپوتالاموس بسيار دشوار به نظر مي رسد.

به طور کلي بايد گفت غده هيپوتالاموس و غده هيپوفيز ارتباط نزديکي با هم دارند و مشخص کردن وجود اختلال در يکي از آن دو براي پزشک بسيار پيچيده و دشوار مي باشد. با اين حال آزمون هاي مختلفي براي مشخص کردن دقيق علت مشکل وجود دارد.

زهره لطيفي